علل پوکی استخوان و افراد مستعد به آن
همچنانکه در مطالب قبلی اشاره شد، استخوان یک ارگان زنده بوده و بافت استخوانی بطور دائم در حال تازه شدن است و پوکی استخوان در واقع کاهش توده و قدرت استخوانی به حدی است که استخوان با نیرویی کمتر از حد معمول دچار شکستگی می شود (مثلا در پی خم شدن، بلند کردن جسمی و یا حتی سرفه کردن). حال ببینیم چه عواملی باعث می شوند استخوانها پوک شوند (به عبارتی دیگر، چه عواملی باعث کاهش توده استخوانی می شوند)؟
آیا پوکی استخوان یک روند طبیعی و عادی است و یا اینکه در اثر بیماری خاصی بوجود می آید؟
پاسخ هر دو مثبت است. یعنی پوکی استخوان هم می تواند یک روند عادی ناشی از افزایش سن، یا یائسگی باشد و یا اینکه در اثر بیماری خاصی بوجود می آید. بدلیل ماهیت متفاوت آنها، می توان پوکی استخوان را تحت سه گروه پوکی استخوان یائسگی (Menipausal Osteporosis)، پوکی استخوان کهولت (Senile Osteoporosis) و پوکی استخوان مرضی یا ثانویه (Pathologic or Secondary Osteoporosis) تقسیم و مورد بحث قرار دارد.
همانطور که ذکر شد، استخوان دائما در حال نو و تازه شدن است. بدین ترتیب که بطور مستمر مقداری از توده ی استخوان تجزیه و برداشت و تقریبا به همان میزان بازسازی می شود. این روند تا سنین 20 الی 30 (بطور متوسط 25) سالگی بیشتر به نفع ساخت و افزایش توده ی استخوانی است و به اصطلاح تعادل استخوانی مثبت است و استخوانها از بیشترین قدرت و استحکام (peak bone mass) برخوردار هستند.
حوالی این سنین دیگر توده ی استخوانی افزایش نمی یابد و برای 5 تا 10 سال در یک سطح، تقریبا ثابت باقی می ماند ولی پس از آن در صورت عدم پیشگیری، طی روند پیرشدن هر سال 1% توده ی استخوانی کاهش می یابد.
یائسگی یک روند طبیعی در خانمها بوده و معمولا در 45 تا 55 سالگی رخ می دهد. علت یائسگی، کاهش شدید فعالیت غدد جنسی (تخمدانها) و در نتیجه افت شدید هورمونهای جنسی زنانه (یعنی استروژن و پروژسترون) است که ماحصل آن اختلال قاعدگی و در نهایت توقف عادات ماهانه و از دست دادن قدرت باروری است. یکی از عواقب یائسگی، کاهش سرعت و قدرت بازسازی استخوانی در اثر کاهش استروژن است.بطوریکه میزان کاهش توده ی استخوانی از 1% در سال در سنین قبل از یائسگی، به 2 تا 5% در سال در سنین پس از یائسگی می رسد و این روند برای 10 تا 15 سال ادامه می یابد. بطوریکه در پایان این زمان 50% توده ی استخوانی و 30% توده ی استخوانی متراکم کاهش نشان می دهد و در همین سنین است (یعنی سنین 75–60) که شکستگی استخوانی بیش از هر زمان دیگری رخ می دهد.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
نقش کلسیم، ویتامین « د » و رژیم غذایی در استخوان سازی
حدود یک چهارم (25%) وزن بدن را استخوانها و در مقابل، کلسیم بدن حدود 5/1 تا 2/2 درصد وزن بدن را تشکیل می دهد، بطوریکه در یک فرد بالغ مقدار کلسیم بدن حدود 1200 گرم می باشد و از این میان 99% کلسیم بدن در استخوانها و دندانها قرار دارد (یعنی در یک فرد بالغ حدود یک کیلوگرم کلسیم در استخوانها وجود دارد). کلسیم علاوه بر تشکیل استخوان، در تنظیم بسیاری از فعل و انفعالات سلولی (از جمله انتقال پیامهای عصبی، فعالیت قلب، انقباض عضلانی و لخته شدن خون) نقش بسیار مهمی ایفا می کند. در واقع امر، نقش کلسیم در فعل و انفعالات سلولی بیش از تشکیل و تکامل استخوان است و استخوان به عنوان یک مخزن و بانک کلسیم به حساب می آید، بطوریکه در صورت لزوم، بدن به خرج استخوانها، کلسیم مایعات داخل و خارج سلولی (از جمله خون) را تنظیم می کند. به همین دلیل اگر مصرف کلسیم روزانه کمتر از مقدار نیاز باشد، برای حفظ غلظت کلسیم خون، بدن آن را از استخوانها برداشت می کند و اگر این روند برای مدت طولانی تداوم یابد، استخوانها پوک خواهند شد.
برحسب سن، جنس و وضعیت افراد، روزانه مقداری کلسیم از طریق ادرار، مدفوع، عرق، مو و ناخن ها از بدن دفع می شود و برای اینکه تعادل کلسیم بدن بر هم نخورد، بایستی همان میزان کلسیم مصرف شود. این مقدار در بالغین بر حسب عوامل مختلف از 800 تا 1500 میلی گرم کلسیم در روز متفاوت است (برای مطالعه بیشتر به مطالب و مبحث بعدی مراجعه کنید).
نکته: بدن بطور متوسط روزانه 15 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به کلسیم نیاز دارد. یعنی یک کودک 10 کیلوگرمی بایستی حدود 150 میلی گرم (150=15×10) و یک فرد بالغ 70 کیلوگرمی حدود 1000 میلی گرم (1050=15×70) کلسیم مصرف نماید تا نیازهای طبیعی بدن به کلسیم تامین شود و اگر فردی کمتر از این مصرف کند، بدن برای تامین کلسیم مورد نیازش آن را از استخوانها برداشت می کند که در طولانی مدت منجر به پوکی استخوان شود.