کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
همانطور که ذکر شد از اوایل ماه چهارم حاملگی، تیروئید جنین شروع به کار فعالیت کرده و مستقل از مادر به فعالیت خود ادامه می‌دهد و فقط مقادیر بسیار کمی از هورمونهای T4 و T3 می توانند از جفت عبور کنند و به جنین برسند، اما داروهای ضد تیروئید (از جمله ید رادیواکتیو) از جفت عبور کرده و بر جنین اثر می گذارند.
کم کاری تیروئید در نوزادان
کم کاری مادر زادی تیروئید که به کرتينيسم (Cretinism) معروف است جدی ترین بیماری تیروئید بوده و یکی از علل شایع عقب ماندگی ذهنی در کشورهای توسعه نیافته است و برآورد شده است که از هر ۳ تا ۵ هزار نوزادی که بدنیا می آیند يک نفر دچار کم کاری تیروئید باشد.
علت (يا علل) کم کاری تیروئید در نوزادان چیست؟
در کل دنیا، شایعترین علت کم کاری مادر زادی تیروئید، کمبود شدید ید (در دوران حاملگی و نوزادی) است (عامل اکثر موارد). اما در نواحی که کمبود يد وجود ندارد. اختلال در تشکیل تیروئید (به صورت فقدان يا رشد ناکافی تیروئید با قرار گرفتن آن در خارج محل طبیعی ) شایعترین علت (۸۰%) کم کاری مادر زادی تیروئید است و از هر ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ نوزاد به دنیا آمده يک نوزاد دچار آن می شود. مصرف مواد گواترزا توسط مادر در دوران حاملگی، کاهش سلنیوم (يک عنصر کمیاب) و ابتلا مادر به بیماری التهاب اتوايميون تیروئید (autoimmune thyroiditis) از دیگر علل اصلی کم کاری مادر زادی تیروئید هستند.
علایم و نشانه های کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
علایم و نشانه های کم کاری مادر زادی تیروئید برحسب عامل بیماری، شدت و طول مدت کمبود هورمونهای تیروئید بسیار متفاوت است. اما در کل، نوزاد مبتلا به کم کاری تیروئید کودکی است که خوب شير نمی خورد؛ گریه ی ضعیف و خشن دارد؛ صورتی پف آلود دارد؛ دچار یبوست و فتق نافي بوده و زردی وی بیشتر از حد معمول باقی می ماند.
آیا همه ی نوزادان مبتلا به کم کاری تیروئید در همان اوایل تولد علامت دار و غیر طبیعی بنظر می رسند؟
خير. در واقع امر بسیاری از نوزادان با کم کاری مادر زادی تیروئید در اوایل کاملا سالم بنظر می رسند و علامت خاصی ندارند و بتدريج در ۳ تا ۴ ماهگی بیماری در آنها آشکار می‌شود و این زمانی است که اختلالات عصبی ماندگار معمولا بوجود آمده است.
اهمیت کم کاری مادر زادی تیروئید در چیست؟
مهمترین مسئله در رابطه کم کاری تیروئید در نوزادان بروز اختلالات تکاملی مغزی است و در صورت بروز تقریبا غیرقابل برگشت بوده و کودک برای همیشه دچار درجاتي از عقب ماندگی ذهنی خواهد شد (ضریب هوشی ۵۵ تا ۹۰) و هرچه درمان زودتر شروع شود شدت اختلال مغزی کمتر خواهد بود (اگر درمان از همان ماه اول شروع شود احتمال بروز عقب ماندگی ذهنی يا شدت آن بسيار کم خواهد بود).
برای اینکه نوزادمان از خطرات کم کاری تیروئید در امان باشد، باید چکار کنیم؟
در تمامی کشورهای پیشرفته و صنعتی تمامی نوزادان در روز ۴ تا ۶ پس از تولد با گرفتن نمونه خون تحت بررسی عملکرد تیروئید قرار می گیرند و آزمایش اندازه گیری TSH ، یا T4 و يا هردو انجام می‌شود. در حال حاضر (۱۳۸۴) در مورد ایران چنین کاری فقط در ۸ استان کشور انجام می‌شود و براساس قول معاونت سلامت وزارت بهداشت و درمان (دکتر سید موید علويان) تا سال آینده در سراسر کشور به اجرا گذاشته خواهد شد و ما توصیه می کنیم اگر این برنامه در منطقه شما اجرا نمی شود و برای شما امکان پذیر است از پزشک خود بخواهید این آزمایش را در روز چهارم تا هفتم پس از تولد انجام دهد.
کم کاری تیروئید در نوزادان چگونه درمان می‌شود؟
درمان کم کاری تیروئید در نوزادان همانند بالغين بوده و اکثرا با داروی لوتيروکسين انجام می‌شود. برای تعدیل و تنظیم مقدار مناسب دارو هر ۴ تا ۶ هفته آزمایش TSH تکرار می‌شود.
علایم و نشانه های اصلی کم کاری مادر زادی تیروئید
در روزهای اول
- تداوم زردی نوزادی بیش از ۳ روز
- حالت ورم و پف آلودگی
- خوب شیر نخوردن
- وزن موقع تولد بالا (بیش از ۴ کيلوگرم)
- سردی بدن
- برآمده شدن شکم
- ملاج فرق سری بزرگتر از حد معمول
در ماه اول تولد
- کبودی نسبی انگشتان
- خوب وزن نگرفتن
- کاهش دفعات اجابت مزاج (یبوست)
- کاهش حرکات و خواب آلودگی شدید
در ماه دوم تولد
- فتق نافي
- یبوست
- پوست خشک، سرد
- موهای خشن، کم پشت و شکننده
- بزرگی زبان
- خشن شدن صدا
- عدم رشد مناسب
توجه: یکی از حالات نسبتا شایع کم کاری تیروئید در نوزادان، کم کاری موقت و گذرای تیروئید است. به همین دلیل در کودکان مبتلا به کم کاری مادر زادی تیروئید، یکسال پس از شروع درمان، دارو برای چند هفته قطع می شود و آزمایشات تیروئید تکرار می‌شود. اگر کودک همچنان دچار کم کاری تیروئید بود، آنگاه درمان تا آخر عمر ادامه می یابد.
کم کاری تیروئید در کودکان
همانند سایر سنین، کودکان و نوجوانان نیز ممکن است دچار کم کاری تیروئید شوند. از آنجائیکه در این گروه بیماری معمولا پس از ۶ ماهگی رخ می‌دهد، لذا اختلالات مغزی دیده نمی‌شود. علل کم کاری تیروئید در این سنین تقریبا مشابه بالغين است و کمبود ید در رأس آنها قرار دارد. عامل دوم کم کاری تیروئید در کودکان تابش اشعه ی رادیواکتیو به گردن است و این مسئله در مورد کودکانی که دچار لنفوم (نوعی سرطان خون) شده و تحت رادیوتراپی (اشعه درمانی) قرار می گیرند و یا کودکانی که در پی آلودگی محیط با مواد رادیواکتیو (نظیر حادثه چرنوبیل) در معرض اشعه رادیواکتیو قرار گرفته اند دیده می‌شود. در مناطقی که کمبود ید وجود ندارد، التهاب خود ایمنی (تیروئید اتوايميون) شایع ترین علت کم کاری تیروئید در کودکان است.
علایم و نشانه های کم کاری تیروئید در کودکان
تظاهرات کم کاری تیروئید در کودکان تقریبا مشابه بالغين است اما از آنجاییکه کودکان در مرحله ی رشد و نمو قرار دارند و هورمونهای تیروئید نقش بسیار مهمی در تکمیل این روند دارند لذا اکثر این کودکان دچار اختلال رشدی (خوب قد نکشیدن، اختلالات اسکلتی، تاخیر در بلوغ و …) نیز می باشند در آن دسته از کودکانی که دچار کم کاری مادر زادی تیروئید بوده و تا دوران کودکی و نوجوانی تحت درمان قرار نگرفته اند، اختلال رشدی و مغزی بسیار شدید و واضح خواهد بود. تشخیص و درمان این گروه از بیماران نیز همانند بالغين است (البته با تعدیل مقدار دارو و کنترل مداوم آزمایشات).
کرتینیسم: کم کاری مادر زادی تیروئید
علایم و نشانه های کم کاری اکتسابی تیروئید در کودکان
ابتلا در ۶ ماهگی تا ۳ سالگی
- کاهش رشد قدی
- صورت زمخت و پف آلود
- پوست رنگ پریده و زرد و خشک
- گریه ی خشن و ضعیف
- بزرگی زبان
- فتق نافي
- حجیم شدن کاذب عضلات
ابتلا در کودکی
- کاهش رشد قدی
- تاخیر در دندان درآوردن
- حجیم شدن کاذب عضلات
- یبوست
- پوست رنگ پریده و زرد و خشک
- بلوغ جنسی زودرس
ابتلا در نوجوانی
- تاخیر در بلوغ
- کاهش رشد قدی
- یبوست
- پوست زرد و رنگ پریده و خشک