کلسترول چیست و چرا در بدن اهمیت دارد؟
کلسترول بهطور طبیعی در بدن تولید میشود و حدود ۷۵ درصد آن را کبد میسازد، در حالی که تنها ۲۵ درصد بهوسیله مواد غذایی وارد بدن میشود. این ماده چرب اگرچه در صورت افزایش بیش از حد میتواند خطرناک باشد، اما مقدار کافی آن برای حفظ سلامت غشای سلولی، ساخت هورمونها و انجام بسیاری از فرآیندهای حیاتی ضروری است. مشکل زمانی ایجاد میشود که میزان چربی خون از حد طبیعی فراتر میرود و تعادل بین چربیهای خون بههم میریزد.
علائم چربی خون بالا؛ چرا این بیماری «قاتل خاموش» نامیده میشود؟
کلسترول بالا معمولاً هیچ نشانهی مشخصی ندارد و همین موضوع باعث میشود افراد تا زمان بروز عوارضی مانند انسداد عروق یا حمله قلبی از وجود آن بیخبر بمانند. افزایش طولانیمدت LDL میتواند باعث تشکیل پلاک در دیواره شریانها شده و در نهایت تصلب شرایین، کاهش جریان خون و خطر سکته قلبی و مغزی را به دنبال داشته باشد. تنها راه مطمئن برای تشخیص این مشکل انجام آزمایش چربی خون است.
آزمایش کلسترول شامل چه مواردی است؟
برای ارزیابی دقیق چربیهای خون، معمولاً چهار شاخص اصلی بررسی میشود:
✔ HDL یا کلسترول خوب
HDL با انتقال کلسترول اضافی از سلولها به کبد و دفع آن از بدن، نقش محافظتی دارد. هرچه سطح HDL بالاتر باشد، خطر بیماریهای قلبی کمتر میشود.
✔ LDL یا کلسترول بد
LDL کلسترول را به سلولها میرساند اما افزایش بیش از حد آن باعث رسوبگذاری در دیواره شریانها میشود. این نوع چربی عامل اصلی انسداد عروق و حملات قلبی است.
✔ تریگلیسیرید
تریگلیسیرید یکی از مهمترین شاخصهای سلامت متابولیک است. سطح بالای آن احتمال دیابت، کبد چرب و بیماریهای قلبی را افزایش میدهد.
✔ کلسترول تام
مجموع HDL، LDL و سایر چربیهاست. مقدار بالای کلسترول تام میتواند خطر بیماری قلبی را بالا ببرد.
دلایل افزایش چربی خون؛ چه چیزهایی چربی خون را بالا میبرد؟
افزایش چربی خون میتواند ناشی از سبک زندگی یا عوامل پزشکی باشد. رژیمهای غذایی پر از چربیهای اشباع، بیتحرکی، مصرف سیگار و اضافه وزن از مهمترین دلایل بالا رفتن LDL و کاهش HDL هستند. چاقی اغلب با افزایش تریگلیسیرید نیز همراه است و این ترکیب خطر بیماریهای قلبی را چند برابر میکند.
برخی مشکلات زمینهای مانند بیماری کلیوی، بیماریهای کبدی، کمکاری تیروئید، فشار خون بالا و دیابت نیز میتوانند باعث افزایش چربی خون شوند. علاوه بر این، عوامل غیرقابلکنترلی مانند سن بالا، جنسیت (در مردان شایعتر است)، سابقه خانوادگی بیماری قلبی و برخی نژادها، احتمال ابتلا به کلسترول بالا را بیشتر میکنند.
هایپرکلسترولمی فامیلی؛ کلسترول بالای ارثی
در نوعی اختلال ژنتیکی به نام هایپرکلسترولمی فامیلی، فرد از بدو تولد دچار هایپرکلسترولمی است. این افراد در سنین پایین در معرض خطر بیماری کرونری قلب و تصلب شرایین قرار دارند و نیازمند کنترل دقیق و آزمایشهای دورهای هستند.
ارتباط جنسیت و کلسترول
زنان به دلیل وجود هورمون استروژن معمولاً سطح HDL بالاتری نسبت به مردان دارند و این موضوع تا پیش از دوران یائسگی از آنها در برابر بیماریهای قلبی محافظت میکند. پس از یائسگی، سطح کلسترول تام در زنان افزایش مییابد و اهمیت تغذیه مناسب و آزمایش دورهای پررنگتر میشود.
بهترین روشهای کاهش کلسترول و کنترل چربی خون
برای کاهش هایپرکلسترولمی لازم است تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی ایجاد شود. غذاهای غنی از فیبر مانند سبزیجات، میوهها، حبوبات و غلات کامل میتوانند به کاهش LDL کمک کنند و در کنترل وزن نیز مؤثر هستند.
انجمن قلب آمریکا توصیه میکند حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد کالری روزانه از طریق روغنهای گیاهی، مغزها و ماهی تأمین شود. همچنین کاهش مصرف گوشت قرمز، حذف پوست ماکیان، استفاده بیشتر از ماهیهای چرب مانند سالمون (به دلیل امگا ۳ بالا) و مصرف سویا در کاهش LDL و تریگلیسیرید نقش مهمی دارند.
رژیم کمکربوهیدرات، کاهش وزن و ترک سیگار نیز تأثیر قابلتوجهی در بهبود سطح HDL دارند. از طرفی ورزش منظم، حداقل ۳ تا ۴ بار در هفته به مدت ۴۰ دقیقه، میتواند HDL را افزایش و LDL را کاهش دهد و یکی از مؤثرترین روشهای طبیعی کنترل چربی خون محسوب میشود.