راهنمای مراجعین به آزمایشگاه های تشخیص پزشکی

آزمایشگاه های تشخیص پزشکی

پیشگفتار

همه آزمایش ها نیاز به آمادگی قبلی ندارند اما انجام بیشتر آزمایشها نیازمند رعایت نکاتی است که اگر به خوبی مراعات گردند موجب رسیدن به نتایج درست آزمایشگاهی می شوند . شاید پرسشی که بیش از دیگر سوالات از سوی بیماران مطرح می شود مساله ناشتایی است . بدیهی است که شما باید معنای دقیق ناشتا بودن را بدانید .

به طور کلی منظور از ناشتا بودن این است که :

نباید طی 12 ساعت پیش از انجام آزمایش چیزی، غذا بخورید .
نباید طی 12 ساعت پیش از آزمایش ، مایعات بنوشید ( خوردن آب طبق رژیم عادتی هر شخص اشکال دارد . )
نباید طی 12 ساعت قبل از آزمایش آدامس بجوید .
نباید از شکلات های مختلف مینت (ترکیبات نعناع دار)، شربت های سینه یا قرص های نرم کننده گلو استفاده نمایید .

پس اگر آزمایشی که پزشک شما درخواست نموده است نیاز به ناشتایی دارد ، شما :

می توانید در طول 12 ساعت پیش از انجام آزمایش آب بنوشید .
باید داروهایی را که پزشک اجازه قطع مصرف آنها را صادر نکرده، مثل گذشته مصرف نمایید (اما آزمایشگاه را از مصرف آگاه کنید)
می توانید طی 12 ساعت پیش از انجام آزمایش دندانهایتان را مسواک بزنید .

نکته مهم دیگر آگاه بودن آزمایشگاه از سوابق دارویی و بیماری شماست، در صورتی که بیماری خاص دارید یا داروی بخصوصی مصرف می کنید حتما آزمایشگاه را مطلع سازید .

نمونه های آزمایشگاهی

ارائه نمونه درست به آزمایشگاه بسیار مهم است ؛ به همین خاطر به دستورالعمل ها و آمادگی های لازم برای انجام آزمایش های مهم و رایج در آزمایشگاه ها می پردازیم.

دستور العمل قند خون 2 ساعت پس از غذا

شب قبل از آزمایش حداقل 8 ساعت ناشتا باشید و در طی ناشتایی از خوردن چای و قهوه پرهیز نمائید.
پس از اینکه نمونه خون ناشتا از شما گرفته شد ، صبحانه معمولی که هر روز می خورید را میل کنید.
وقتی اولین لقمه صبحانه را خوردید ساعت را یادداشت کنید. نمونه گیری دقیقاً 2 ساعت پس از ساعت مذکور انجام می پذیرد.
حتی الامکان صبحانه را در آزمایشگاه صرف نموده و تا زمان انجام آزمایش در آزمایشگاه منتظر بمانید.
قبل از انجام آزمایش ( در طی مدت ناشتایی شب قبل) و در حین 2 ساعت بعد سیگار نکشید.
در طول آزمایش ( در طی 2 ساعت) از ورزش و پیاده روی خود داری نمائید.
آزمایش را حتماً قبل از ساعت 10 صبح شروع کنید و از انجام آن در ساعات دیرتر خودداری کنید.
در طی دو ساعت از خوردن هر نوع خوردنی و آشامیدنی ( آب در حد متعارف اشکالی ندارد) خودداری نمائید.
آزمایش قند ناشتا ودو ساعت پس از غذا را در یک روز انجام دهید.

دستورالعمل آزمایش 2 ساعته تحمل قند خون ( 2hOGTT )

شب قبل از آزمایش حداقل 8 ساعت ناشتا باشید.
ابتدا یک نمونه خون جهت تعیین قند خون ناشتا از شما گرفته شده و سپس به ازای هر کیلو گرم وزن بدن 1/75 گرم (حداکثر 75 گرم ) قند به شما داده می شود تا میل کنید.
توجه داشته باشید که نباید هیچ ماده ای برای بهتر شدن طعم محلول قند به آن اضافه کنید. فقط می توان مقداری آبلیمو به آن اضافه نمود تا طعم آن قابل تحمل باشد. محلول قندی تهیه شده را در طی مدت 5 دقیقه به آرامی بنوشید.
دقیقاً 2 ساعت پس از شروع مصرف محلول قند، نمونه خون از شما گرفته می شود.
مواردی که در 5 بند آخر دستور العمل قند خون 2 ساعت پس از غذا آمده است را در این مورد نیز رعایت فرمائید.

در برخی از آزمایش ها، ممکن است نیاز به ناشتایی بیشتر یا کمتر از 12 ساعت وجود داشته باشد؛ یا در برخی موارد دیگر باید بعضی از داروها را قطع کرد و کشیدن سیگار را متوقف نمود.

دستور العمل جمع آوری ادرار تمیز برای کشت و آزمایش کامل ادرار

نمونه ادرار برای تشخیص انواع عفونت های دستگاه ادراری و اثبات وجود برخی از مواد و سلول ها از جمله قند، پروتئین ، خون ، گلبول های سفید و گلبول های قرمز تحت بررسی قرار گرفته و در صورت لزوم کشت داده می شود.

اگر نمونه ادرار در زمان جمع آوری آلوده شود نتایج آزمایش ادرار وکشت آن خصوصاً از نظر تشخیص عفونت ها دچار اشکال خواهد شد، لذا باید نکات زیر را رعایت نمود:

ویژه بانوان:

پیش از انجام آزمایش ازنوشیدن مقادیر زیاد آب و سایر مایعات اجتناب نمائید.
دست های خود را کاملاً با صابون و آب شسته و به خوبی با دستمال کاغذی خشک کنید.
درب ظرف ادرار را با احتیاط باز کنید، بدون آن که دست شما با سطح داخلی ظرف یا درب آن تماس پیدا کند
با یک دست چین های پوستی دستگاه تناسلی را از هم باز کرده و با دستمال یکبار مصرف اطراف مقعد و پیشابراه را از جلو به عقب تمیز کنید. این کار را دوبار و هر بار با یک دستمال جدید تکرار کنید.
پس از اینکه جریان ادرار شروع شد. قسمت اولیه ادرار ( چند قطره اول) را دور ریخته و بقیه ادرار را با حجم 30 میلی لیتر ( حداقل نصف ظرف) جمع کنید. توجه داشته باشید که ظرف مذکور تحت هیچ عنوان با پوست اطراف ناحیه تناسلی تماس پیدا نکند.
درب ظرف نمونه را بسته و آن را به آزمایشگاه تحویل دهید.

توجه داشته باشید که:

بهترین نمونه برای تشخیص عفونت های ادراری نخستین نمونه ادرار صبگاهی است.

ویژه آقایان

پیش از انجام آزمایش از نوشیدن بیش از حد مایعات اجتناب نمائید.
دست های خود را کاملاً با آب و صابون شسته وبه خوبی با دستمال کاغذی خشک کنید.
درب ظرف ادرار را با احتیاط باز کنید، بدون آن که دست های شما با سطح داخلی ظرف یا درب آن تماس پیدا کند.
سر آلت را با دستمال مرطوب یکبار مصرف دوبار و هر بار با استفاده از یک دستمال جدید تمیز کنید.
مراقب باشید که سر آلت به سطح داخلی ظرف نخورد.
مقدار کمی از قسمت اول ادرار ( چند قطره اول) را به داخل توالت تخلیه کرده و حدود 30 میلی لیتر ( نصف ظرف نمونه) از آن را جمع کنی.
درب ظرف نمونه را بسته و آن را تحویل آزمایشگاه دهید.

مراجعه کننده گرامی :

همیشه بهتر است نمونه ادرار در آزمایشگاه تهیه شود اما در صورتی که نمونه ادرار در منزل تهیه می شود:

حتماً پس از جمع آوری ادرار باید آن را در طبقه پائین درب یخچال قرار دهید.
نمونه ادرار را تقریباً تا 12 ساعت پس از جمع آوری می توان دریخچال نگهداری نمود.
درزمان انتقال نمونه ادرار به آزمایشگاه آن را کنار یخ قرار دهید.

دستور العمل جمع آوری ادرار 24 ساعته

نمونه ادرار 24 ساعته برای تشخیص بسیاری از بیماری ها مخصوصاً بیماريهای کلیوی مورد استفاده قرار می گیرد. نمونه باید دقیقاً طی 24 ساعت جمع آوری گردد. به همین منظور گالن هایی از سوی آزمایشگاه در اختیار شما قرار می گیرد که برخی از آنها حاوی مواد نگهدارنده مایع یا جامد است . نکته مهم این است که شما نباید تحت هیچ شرایطی این مواد را خالی کرده یا آنها را بو کنید.

برای جمع آوری ادرار 24 ساعته هیچگاه از ظروفی غیر از ظرف هایی که آزمایشگاه در اختیار شما قرار می دهد استفاده نکنید.

ضمنا رعایت موارد ذیل ضروری است:

در ابتدای جمع آوری نمونه، دفع ادرار را انجام داده و آن را دور بریزید و زمان را دقیقاً یادداشت کنید ( مثلا،ً ساعت 7 صبح)
به مدت یک شبانه روز ( 24 ساعت) یعنی تا ساعت 7 صبح فردا تمامی نوبت های دفع ادرار را در ظرف مخصوص جمع آوری کنید .
در طول جمع آوری ادرار باید ظرف جمع آوری دور از دسترس کودکان و در جای خنک ( ترجیحاً در یخچال) نگهداری شده و بلافاصله پس از اتمام کار به آزمایشگاه تحویل داده شود.

آخرین نوبت دفع ادرار باید راس همان ساعتی که جمع آوری ادرار شروع شده بود. انجام و در ظرف مخصوص جمع آوری نمونه ریخته شود.

درصورت امکان ادرار را مستقیماً داخل گالن نریزید واز ظرف های استریل ادرار جهت این کار استفاده نمائید.

دستور العمل جمع آوری نمونه مدفوع

رایج ترین کاربرد آزمایش مدفوع تشخیص انواع مختلف انگل های بیماری زا در روده است .افرادی که تحت آزمایش مدفوع قرار می گیرند، باید برای مدت 7 تا 10 روز پیش از انجام این آزمایش از درمان با روغن کرچک یا روغن ها معدنی ، بیسموت، منیزیوم، ترکیبات ضد اسهال، تنقیه با باریوم و مصرف آنتی بیوتیک ها خودداری نمايند. بهتر است این ازمایش در سه نوبت انجام شود. نمونه مدفوع باید مستقیماً در ظرفی که از طرف آزمایشگاه در اختیار بیمار قرار می گیرد. جمع آوری شود. اگر بیمار بستری است، نمونه را در یک ظرف خشک جمع آوری نموده و سپس با استفاده از چوب مخصوص ( آبسلانگ) نمونه را به ظرف برچسب دار منتقل نمائید. نمونه مدفوع نباید با ادرار یا آب آلوده شود زیرا ادرار می تواند برخی از انگل های فعال را از بین ببرد.

بیماران باید نمونه جمع آوری شده را خصوصاً در موارد مشکوک به اسهال خونی بلافاصله به آزمایشگاه تحویل دهند. اگر انجام آزمایش حداکثر تا 30 دقیقه پس از جمع آوری نمونه امکان پذیر نباشد، لازم است تا نمونه در یخچال قرار داده شود.

آزمایش بررسی خون مخفی در مدفوع

گاهی اوقات خونریزی های مختصری در بخش های دستگاه گوارش اتفاق می افتد. که به علت کم بودن با چشم دیده نمی شود، بنابراین باید با روش های آزمایشگاهی تشخیص داده شود. بهتر است این آزمایش در 3 نوبت انجام شود.

برای انجام این آزمایش باید نکات زیر را رعایت نمائید:

48-72 ساعت پیش از آزمایش و در طی دوره جمع آوری نمونه مدفوع از خوردن گوشت قرمز؛ گوشت سفید ( مرغ و ماکیان) ماهی ، شلغم، و تربچه خودداری کنید.
مصرف قرص های آهن و فرفولیک، کپسول هماتینیک و ففول، ایندومتاسین، کلشیسین،آسپيرین ، بروفن، کورتون ها و ویتامین سی باید 48ساعت پیش از انجام آزمایش قطع شود. در صورت داشتن سابقه خونریزی از لثه 48 ساعت پیش از انجام آزمایش از مسواک زدن و کشیدن نخ دندان اجتناب نمائید.
نمونه باید سریعاً به آزمایشگاه تحویل داده شود.
نمونه مدفوع نباید با ادرار یا سایر مواد آلوده شود.

دستور العمل جمع آوری نمونه مایع منی

آزمایش بر روی مایع منی به منظور تشخیص علت نازایی در مردان مورد استفاده قرار می گیرد.

نمونه باید ترجیحاً در آزمایشگاه تهیه شود، در غیر این صورت باید آن را در مدت کمتر از نیم تایک ساعت به آزمایشگاه تحویل داد. در هنگام تحویل نمونه به آزمایشگاه زمان دقیق جمع آوری آن را به مسئول پذیرش اعلام نمائید.
نمونه باید پس از 3 تا 5 روز پرهیز از نزدیکی یا انزال تهیه شود و نمونه هایی که پیش از دو روز یا پس از هفت روز از آخرین نزدیکی جمع آوری می شود برای انجام آزمایش مناسب نیست .
وجود تب در خلال 3 روز پیش از انجام آزمایش، نتیجه را تحت تاثیر قرار می دهد بهترین نمونه منی نمونه ای است که از طریق تحریک مصنوعی تهیه شده و در ظرف مخصوصی که از طرف آزمایشگاه در اختیار شما قرار داده شده، جمع آوری گردد

نمونه جمع آوری شده توسط کاندوم برای آزمایش مناسب نیست.

باید دقت شود که تمام نمونه منی در ظرف مخصوص ریخته شود زیرا در غیر این صورت باعث به دست آمدن نتیجه غیر واقعی خواهد شد.
قبل از ریختن نمونه به داخل ظرف بهتراست با دست گرفتن ظرف، دمای آن را به حدود 37 درجه سانتی گراد ( درجه حرارت بدن) برسانید.
از قرار دادن نمونه در حرارت های کمتر از 30-37 درجه بالاتر از 40 درجه سانتی گراد خود داری نموده و سعی کنید تا زمان تحویل نمونه به آزمایشگاه آن را در دمای نزدیک حرارت بدن (37 درجه سانتی گراد) نگهداری کنید.

آزمایش مایع منی بعد از بستن لوله ها در مردان (وازکتومی)

انجام ازمایش منی در این افراد مانند آزمایش معمولی منی است با این تفاوت که:
این آزمایش باید حداقل دو ماه پس از بستن لوله ها انجام شود.
در طی 24 ساعت پیش از انجام آزمایش نباید نزدیکی صورت پذیرد یا مایع منی به هر علت دفع شود.

نمونه مایع منی که از زمان جمع آوری آن بیش از نیم تا یک ساعت گذشته باشد، فاقد ارزش تشخیصی است.

در صورتی که نمونه در خارج از آزمایشگاه تهیه شده است باید هر چه سریعتر به آزمایشگاه منتقل شود.

آمادگیهای لازم جهت آزمایش شناخت زودرس سرطان دهانه رحم

نا م دیگر آن، آزمایش پاپ اسمیر است . این آزمایش به منظور شناخت زودرس سرطان دهانه رحم انجام میشود و به علاوه درزمان انجام آن می توان به التهاب دهانه رحم و عفونت های آن نیز پی برد. رعایت چند نکته پیش از انجام این آزمایش ضروری است:

از 72 ساعت قبل از انجام آزمایش از دوش واژینال ( شستشوی داخل واژن با آب یا مواد ضد عفونی کننده) پرهیز نمائید.
از نمونه برداری در زمان قاعدگی ، خونریزی فعال یا دوره های التهابی اجتناب کنید.

آزمایش PSA جهت افتراق توده های خوش خیم و بدخیم پروستات

انجام این آزمایش از اواسط دهه چهارم زندگی در آقایان توصیه می شود ( بصورت منظم و حداقل سالی یکبار).

در صورتی كه اخيرا معاينه پروستات شده ايد آزمايش را حداقل يك هفته به تعويق بيندازيد.
حداقل بايد 48 ساعت از آخرين انزال (مقاربت يا دفع مني به هر نحو )گذشته باشد.
در صورتی که اخیراً از پروستات سونوگرافي كرده ايد جواب آن را به مسئول آزمايشگاه نشان دهيد.

آزمايش هاي رايج هورمونی

1- آزمايش هورمون هاي تيروئيد

هرچند انجام آزمايش هورمون هاي تيروئيد نياز به رعايت محدوديت مصرف غذا و مايعات ندارد امابه علت اثري كه افزايش چربي هاي خون بر نتايج آزمايش هاي تيروئيد دارد، حداقل 3 ساعت قبل از آزمايش ، غذا نخوريد. در صورت مصرف دارو حتماً بايد با پزشك مربوطه در مورد قطع يا ادامه مصرف آنها گفتگو نمائيد و آزمايشگاه را از اين موضوع مطلع كنيد.

2- آزمايش پرولاكتين

پرولاكتين كه از بخشي از مغز ( هيپوفيز) ترشح مي شود هورموني است كه در طي دوره حاملگي و شيردهي 10 تا20 برابر افزايش مي يابد. انجام اين آزمايش در اختلالا ت هورموني از جمله به هم خوردن نظم عادت ماهيانه در خانم ها و نيز بيماران مشكوك به تومور هيپوفيز كمك كننده است.

بيماران بايد نكات زير را پيش از انجام اين آزمايش رعايت كنند:

1- بايد حداقل 2 ساعت و حداكثر 3 ساعت بعد از بيدار شدن از خواب نمونه خون بدهند. نمونه هايي كه زودتر از اين زمان تهيه شوند افزايش ناشي از خواب را نشان خواهند داد .

2- شب قبل از آزمايش ،‌لباس گشاد و راحت بپوشند و از پوشيدن لباس هاي تنگ خصوصاً‌درناحيه سينه وپستان ها اجتناب نمايند.

3- معاينه و نيز تحريك پستان ها طي 24 ساعت قبل موجب اشتباه در نتيجه آزمايش مي شود.

4- بيماران بايد از نزديكي و تماس جنسي در شب قبل خودداري كنند.

5- طي 12 ساعت قبل از انجام آزمايش از ورزش فعاليت هاي شديد بدني خودداري نموده و مصرف قرص هاي ضد بارداري، كلروپرومازين و متيل دوپا را طبق نظر پزشك معالج قطع نمايند.

6- استرس در زمان انجام آزمايش خصوصاً‌در طي 30 دقيقه پيش از آن موجب نتايج اشتباه مي شود، لذا بيماران بايد استرس خود را در زمان آزمايش به حداقل برسانند.

آزمون هاي غربالگري بيماری های مادرزادي در مادران باردار

امروزه با انجام آزمايشهايي از جمله آزمايش هاي چهار گانه ( گوادراپل) كه بر روي نمونه خون مادر انجام مي شود و يا آزمايش تركيبي كه شامل آزمايش خون از مادر و نيز انجام نوعي سونوگرافي خاص از جنين است ،‌مي توان به تشخيص زودرس سندرم داون ( كه در گذشته به آن منگوليسم مي گفتند و مهمترين علامت آن ناتواني شديد ذهني است) و ناهنجاري ها و نقايص لوله هاي عصبي ( مغز و نخاع) رسيد.

ايده آل ترين زمان براي انجام آزمايش چهارگانه بين هفته هاي 16 تا 18 حاملگي و بهترين زمان انجام تست تركيبي هفته يازدهم بارداري ( بين هفته هاي 10 تا 13 ) است.

آزمون هاي غربالگري بيماری هاي متابوليك در نوزادان

خوشبختانه امروزه مي توان با گرفتن مقدار كمي خون از نوزاد از وجود چند اختلال متابوليك مهم مطلع شد و پيش از اينكه اين اختلالات موجب صدمه به نوزاد شود، آن ها را بطور كامل درمان نمود. مهمترين اين اختلالات بيماري هاي تيروئيد است.

• توجه داشته باشيد كه ظاهر سالم نوزاد خصوصاً‌در روزهاي اول تولد اين اختلالات را رد نمي كند. در حال حاضر انجام تست هاي تيروئيد ، فاويسم وبيماري فنيل كتونوري در كشور الزامي است.

چند نكته مهم :

آزمايش قند خون ناشتا را پس از 8 ساعت ناشتايي انجام دهيد ( توجه داشته باشيد كه اين مدت ناشتايي براي شب توصيه شده است)
آزمايش تري گليسيريد ( يكي از چربي هاي خون) حداقل نياز به 12 ساعت ناشتايي دارد.
براي انجام آزمايش نيتروژن اوره خون (BUN)، چهار الی هشت ساعت ناشتايي كافي است، بعلاوه بيمار بايد حداقل در طي 2-3 روز پيش از انجام آزمايش از مصرف غذاهاي حاوي گوشت زياد خودداري نمايد. انجام اين آزمايش در كنار آزمايش كراتينين اطلاعات دقيق تري از نحوه عملكرد كليه ها در اختيار پزشك معالج قرار خواهد داد.
انجام آزمايش اسيد اوريك و اوره خون نياز به حداقل 8 ساعت ناشتايي دارد.
آزمون تعيين عيار پادتن ضد ميكروب هيلكوباكتر پيلوري كه يكي از عوامل مهم مولد ورم وزخمهاي معده است نياز به آمادگي خاصي ندارد اما بهتر است كه بيمار شب قبل غذاي چرب مصرف نكندزيرا افزايش چربي خون مي تواند نتيجه اين آزمايش را مخدوش كند.

نویسنده: دکتر علیرضا خدامی

کلمات کلیدی : تشخیص پزشکی ، نمونه های آزمایشگاهی ، آزمایشگاه ، آزمون های غربالگری ، آزمایش غربالگری ، کم خونی ، آزمایش کم خونی ، آزمایشات کبدی ، آزمایش خون ، تست های کبدی ، آزمایش قند خون