کم کاری تیروئید در بالغين
به کاهش تولید هورمونهای تیروئید، کم کاری تیروئید (Hypothyroidism) گفته میشود و برآورد شده است که حداقل حدود ۱ تا ۲% افراد جوامع مختلف دچار کم کاری تیروئید هستند. کم کاری تیروئید در هر سن و جنس و نژادی ممکن است رخ دهد ولی در سنین بالا و زنان (نسبت زنان به مردان مبتلا ۱۰-۵ به ۱) شایع تر است.
علل کم کاری تیروئید
اینکه چرا افراد دچار کم کاری تیروئید می شوند علل و دلایل زیادی وجود دارد. در کل حدود ۹۵% موارد، اشکال و اختلال اولیه در خود تیروئید وجود دارد و بقیه موارد ممکن است بدلیل بیماریهای غده صنوبری (هیپوفیز) و یا برخی از بیماریهای مغز باشد (این گروه بسیار ناشایست). در جوامعی که کمبود ید شایع است، کمبود شدید ید علت اصلی و شایع کم کاری تیروئید است (به مبحث گواتر مراجعه کنید) اما در سایر نواحی علت اصلی کم کاری تیروئید ي، التهاب خود ایمنی تیروئید (autoimmune thyroiditis) است. در این بیماری سیستم دفاعی بدن بر علیه تیروئید فعال شده و موجب التهاب و اختلال کار آن می شود. این بیماری نیز همانند سایر بیماریهای (اتوايميون) در زنان بسیار شایع تر از مردان است. از دیگر علل کم کاری تیروئید می توان از مصرف داروهای ضد تیروئید، ليتيوم، آميودارون، سيتوکين ها (اينترفرون و اينترلوکين)، تابش شدید اشعه رادیواکتیو به گردن (یا از عوارض مصرف ید رادیواکتیو) و جراحی های تیروئید نام برد.
نکته: در بسیاری از موارد علت شناخته شده ای برای کم کاری تیروئید وجود ندارد و به اصطلاح موارد ناشناخته یا ايديوپاتيک خوانده میشود.
علائم و نشانه های کم کاری تیروئید
بر حسب شدت و طول مدت کم کاری، علائم و نشانه های بیماری از حالت تقریبا بدون علامت و مخفی گرفته تا شکل شدید و کشنده موسوم به کوماي ميکزدمي متفاوت است.
آیا می توان از روی علايم و نشانه ها ، کم کاری تیروئید را تشخیص داد؟
خیر. متاسفانه هیچیک از علايم و نشانه های کم کاری تیروئید اختصاصی نیستند که با مشاهده آنها بیماری تشخیص داده شود. اما در کل، اگر فردی مجموعه ای از علایم و نشانه های زیر را برای مدت طولانی (چند هفته) داشته باشد، باید به فکر کم کاری تیروئید بود و فرد تحت آزمایش قرار گیرد:
- پوست خشک، سرد و رنگ پریده یا زرد رنگ
- موهای خشک و خشن و شکننده و یا ریزش قسمت خارجی ابروها یا سر (خصوصا جلوی سر)
- گرفتگی و کاهش قدرت عضلانی (خصوصا ضعف عضلات سرشانه ها و لگن) و ضعف و بیحالی و خستگی
- عدم تحمل سرما (سرمايي بودن)، کاهش تعریق
- صورت و چشم های پف آلود، خشونت یا گرفتگی صدا
- خواب آلودگی، کاهش قدرت تمرکز، افسردگی، کاهش شنوایی
- ناراحتی گوارشی (خصوصا یبوست)
- گزگز، کرختی و درد دستها و انگشتان
- اختلال قاعدگی، نازایی
نکته: در کم کاری تیروئید افزایش چربی های خون (کلسترول و تری گليسريد) یافته ی شايعي است.
آیا در کم کاری تیروئید فشار خون تغییر می‌کند؟
بلی. در حدود ۲۰ تا ۴۰% مبتلایان به کم کاری تیروئید فشار خون حداقل يا مینیمم بيش از ۹۰ ميليمتر جيوه می باشد (مقدار حداقل فشار خون طبیعی ۸۰ میلیمتر جیوه است) که اکثرا با درمان کم کاری، فشار خونشان به حد طبیعی باز خواهد گشت.
نمای ظاهری بیمار مبتلا به کم کاری تیروئید قبل و پس از درمان
آیا در کم کاری تیروئید ممکن است مشکل قلبی بروز کند؟
بلی. همانند سایر ارگانها در کم کاری تیروئید، فعالیت و کارایی قلب نیز کمی کاهش می یابد و یکی از علل کاهش توان فرد (زود خسته شدن، تنگی نفس در زمان فعالیت بدنی) همین مسئله است همچنین تعداد کمی از مبتلایان به کم کاری تیروئید ممکن است بدون وجود بیماری عروق قلبی، دچار درد قلبی (درد سینه) شوند که با درمان کم کاری تیروئید برطرف میشود.
تشخیص کم کاری تیروئید
تشخیص اولیه کم کاری تیروئید با علایم و نشانه ها و تایید آن معمولا با اندازه گیری T3,T4 و TSH (و گاهی T3R uptake ) داده میشود و اکثرا با کاهش T4 و T3و افزایش TSH مشخص میشود. در موارديکه TSH طبیعی باشد، آنگاه بررسی‌های تکمیلی دیگری انجام خواهد شد.
آیا ممکن است در فردی مقدار هورمونهای تیروئید خون در حد طبیعی باشد، ولی فرد به کم کاری تیروئید مبتلا باشد؟
بلی. تعداد زیادی از افراد دچار درجات خفیفي از کم کاری تیروئید هستند که مقدار هورمونهای تیروئید آنها در محدوده ی طبیعی است ولی مقدار TSH افزایش را نشان می‌دهد.به این موارد کم کاری خفیف یا تحت بالینی تیروئید گفته میشود.
درمان کم کاری تیروئید
درمان اصلی و اساسی کم کاری تیروئید، معالجه و اصلاح عامل بوجود آورنده ی آن است. اگر عامل بیماری کمبود ید باشد، با مصرف نمک ید دار بیمار معالجه خواهد شد (اگرچه ممکن است در شروع درمان از هورمونهای تیروئید نیز استفاده شود). در موارديکه علت کم کاری نامعلوم است یا قابل علاج نباشد آنگاه درمان با داروهای تیروئید انجام خواهد شد. در حال حاضر Levothyroxine (حاوی هورمون تيروکسن یا همان T4 ) رایج ترین داروی مصرفی برای درمان کم کاری تیروئید است، اما بر حسب مورد ممکن است از Liothyronine (حاوی هورمون تری يدوتيرونين یا همان T3 )، یا Liotrix (حاوی هورمونهای T4 و T3 با نسبت ۴ به ۱) نیز استفاده میشود.
چه مدت پس از شروع درمان علایم بهبودی ظاهر میشود؟
معمولا ظرف ۳ تا ۴ هفته کم کم حال عمومی بیمار رو به بهبودی می رود (سرحال شده و احساس بهتری دارد) ولی تغییرات واضح پس از ۳ تا ۶ ماه ظاهر خواهد شد و نباید در همان روزها و یکی دو هفته ی اول انتظار بهبودی کامل داشت.
درمان با داروهای تیروئید باید تا چه مدت ادامه یابد؟
اگر عامل بوجود آورنده بیماری برطرف شود (مثلا کمبود ید) یا اثرات آن موقت باشد (مثلا متعاقب درمان با ید رادیواکتیو) درمان موقت خواهد بود. اما در سایر موارد داروی تیروئید بایستی تا آخر عمر مصرف شود.
توجه: بجز موارد نادر، تقریبا تمامی مبتلایان به کم کاری تیروئید بایستی دارویی هورمونی را تا آخر عمر مصرف کنند.
در رابطه با مصرف داروهای تیروئید چه نکاتی را باید رعایت نمود؟
مقدار داروی مورد نیاز در افراد متفاوت است و پزشک تصمیم می‌گیرد که با چه مقدار دارو، درمان شروع شود. معمولا پس از ۴ تا ۶ هفته مقدار دارو کمی افزایش می یابد و آنگاه ۶ تا ۸ هفته بعد مقدار TSH اندازه گیری میشود. تعدیل مقدار دارو هر ۶ تا ۸ هفته تا اینکه سطح TSH در محدوده ی 0.5-2 mu/lit ثابت شود، ادامه می یابد و پس از آن هر ۶ ماه برای یکسال و سپس هر سال به مدت ۲ سال و آنگاه هر ۲ تا ۳ سال برای بقیه عمر مقدار TSH کنترل می شود.
توجه: هیچگاه سرخود داروهای تیروئید ی را کم و زیاد نکنید.
در طول مدت درمان تیروئید نکات زیر را رعایت نماييد:
- اگر دچار بیماری قلبی یا دیابت هستيد و یا قرار است تحت عمل جراحی قرار گيريد، حتما پزشک معالج خود را مطلع سازید (نیاز به شروع درمان با مقادیر کم دارو و کنترل دقیق تر دارید).
- دارو را هر زمان معین و ثابتی (صبح ها قبل از صبحانه) مصرف کنید.
- این داروها با برخی از داروها (خصوصا آهن) تداخل اثر دارند و بهتر است همزمان با سایر داروها استفاده نشوند و پزشک را از مصرف داروی دیگر مطلع سازید (ممکن است نیاز به کاهش یا افزایش مقدار دارو وجود داشته باشد)
- اگر مصرف یک نوبت دارو را فراموش کرديد، نیازی نیست نوبت بعدی را دو برابر کنید.
- اگر نیاز به اسکن تیروئید یا ید رادیواکتیو وجود داشت باشد، باید داروی تیروئید را از ۴ هفته قبل قطع کرد ( در مورد ليوتيرونين یک هفته کافی است).
نکته: در صورت استفاده توام از داروهای تیروئید و قرص آن، بهتر است بین مصرف آن ۲ ساعت فاصله انداخته شود.
عوارض جانبی داروهای تیروئید
بی خوابی، تحریک پذیری، لرزش (انگشتان ) و تپش قلب از عوارض اصلی و نسبتا شایع دارو هستند. در صورت بروز سردرد، اسهال، عصبانیت، تعریق بیش از حد، عدم تحمل گرما، درد سینه و یا تپش قلب پزشک خود را مطلع سازید (ممکن است نیاز به کاهش مقدار دارو داشته باشید).
اگر مصرف داروی تیروئید را برای چند روز فراموش کنم، اتفاقی خواهد افتاد؟
مصرف منظم و سر موقع داروی تیروئید برای اثرات درمانی بهتر می باشد و فراموش کردن مصرف چند روز دارو تاثیر چندانی ندارد و فقط روند بهبودی را بتاخیر می اندازد. اما در مبتلایان به دیابت که انسولین مصرف می کنند، و در ضمن دچار کم کاری تیروئید هستند این مسئله می تواند خطرناک باشد، زیرا کاهش هورمون تیروئید می تواند موجب افزایش پاسخ سلولها به انسولین و در نتیجه افت شدید قند خون و عوارض مربوطه شود.
کم کاری خفیف تیروئید
در چند سال اخیر موضوعی که مورد توجه دانشمندان و متخصصین قرار گرفته است، کم کاری خفیف یا تحت بالینی تیروئید ( Subclinical Hypothyroidism ،بخوانید ساب کلينيکال هيپوتيرويديسم) است. این حالت به مواردی گفته میشود که فرد دارای درجات خفيفي از علایم کم کاری تیروئید است (عمدتا تغییرات خلق و خو و کاهش قوای جسمی) ولی مقدار T4 و T3 خونش طبیعی و مقدار TSH افزایش یافته است. مطالعات نشان داده اند که ۲% مردان و ۱۰% زنان دچار هيپوتيروئيدي ساب کلينيکال بوده و با افزایش سن شیوع آن به ۲۰% هم می رسد (خصوصا در سنین ۳۵ به بالا).
در مورد اینکه آیا همه یا گروه خاصی از افراد باید از نظر وجود این اختلال مورد ارزیابی قرار گیرند یا نه، اختلاف نظر وجود دارد. اما در کل می توان توصیه نمود تمامی زنان بالای ۳۵ سال و یا مردان بالای ۴۰ سالی که دارای شکايت کلی و مبهمی همچون ضعف و بیحالی، دردهای مزمن و يا اختلالات روحی روانی (کاهش تمرکز، عدم نشاط، خلق گرفته و ناخوش) هستند حداقل یکبار آزمایش TSH بدهند. اگر در یک نوبت مقدار TSH بالا باشد آنگاه باید چند هفته بعد يک بار دیگر آزمایش تکرار شود تا نتیجه آزمایش مجددا تاييد شود.
اهمیت کم کاری خفیف تیروئید در چیست؟
معمولا اگرچه در این اختلال علایم و نشانه های واضح کم کاری تیروئید وجود ندارد ولی بدون شک درجات خفيفي از اختلال ارگانها وجود دارد و ثانیا هر سال ۵ تا ۲۰% این افراد دچار کم کاری واضح تیروئید خواهند شد و پس از ۸ سال ۵۰% آنها دارای کم کاری واضح تیروئید خواهند بود (در صورت عدم درمان).
نکته: برخی از متخصصین توصیه می کنند تمامی زنان بالای ۳۵ سال و مردان بالای ۴۰ سال حداقل یکبار آزمایش TSH بدهند.
آیا مبتلایان به کم کاری خفیف تیروئید باید درمان شوند؟
در این مورد نيز اتفاق نظر وجود ندارد، اما ما توصیه می کنیم حداقل تمامی افراديکه دارای درجاتي از علایم احتمالی مرتبط به کم کاری تیروئید هستند زمانی که می خواهند بچه دار شوند، زنان حامله و نیز تمامی مبتلایان بالای ۴۰ سال تحت درمان با هورمون تیروئید قرار گیرند.