یکی از انواع هپاتیت ها، هپاتیت نوع «آ» است. در گذشته به این نوع هپاتیت، هپاتیت عفونی گفته می شد. این بیماری در تمام دنیا به خصوص در کشورهای در حال توسعه شیوع فراوانی دارد و در بعضی از کشورها 100% کودکان زیر پنج سال مبتلا به این بیماری هستند. این بیماری معمولا در کودکان زیر پنج سال بدون علامت بوده و یا با علایم غیر اختصاصی و خفیف همراه است.
عامل بیماری هپاتیت «آ» چیست؟
عامل بیماری هپاتیت «آ» ویروسی به همین نام است که به اختصار HAV ویروس هپاتیت «آ» گفته می شود. این بیماری در اکثر موارد بدون علامت است و یا علایم آن بسیار خفیف است و لذا شخص متوجه آلوده شدن به این ویروس نمی شود.
فاصله زمانی بین ورود ویروس (یا هر میکروب دیگری) به بدن و ظهور علایم را «دوره کمون» یا «نهفتگی» گویند. دوره ی نهفتگی یرقان نوع «آ»، به طور متوسط چهار هفته بوده و به این معنی است که اگر شخصی با این ویروس تماس داشته باشد حداقل 4 هفته طول می کشد تا علایم بیماری در وی ظاهر شود و از اواخر این دوران، دفع ویروس از مدفوع شروع می شود و تا یک هفته بعد از ایجاد زردی ادامه دارد.
نکته مهم در این بیماری این است که بسیاری از افراد بدون علامت هستند ولی ویروس دفع می کنند. مبتلایان به این بیماری معمولا پس از چند هفته بهبود می یابند. خستگی، ضعف و ناتوانی ناشی از بیماری ممکن است تا مدتها پس از بهبودی باقی بماند. در تعداد کمی از افراد مبتلا ممکن است آزمایشات کبدی تا چند ماه پس از بهبود علایم بیماری غیر طبیعی باشد، ولی بهر حال آسیب کبدی برای مدت طولانی باقی نمی ماند. در موارد بسیار نادر از هپاتیت «آ» ممکن است این بیماری سبب از بین رفتن بافت کبدی شود.
افرادی که به هپاتیت «آ» مبتلا شده اند پس از بهبودی تا پایان عمر نسبت به این بیماری ایمن خواهند بود، ولی این مصونیت فقط به این نوع هپاتیت محدود می شود و در برابر انواع دیگر هپاتیت های ویروسی ایمنی ایجاد نمی شود.
بسیاری از ما در حال حاضر نسبت به این بیماری ایمن هستیم ولی از سابقه ابتلای خود به هپاتیت «آ» اطلاعی نداریم،زیرا که ابتلا در دوران کودکی صرت گرفته و اغلب بدون علامت بوده است.
ویروس هپاتیت «آ» چگونه منتقل می شود؟
ویروس هپاتیت «آ» در محیط خارج از بدن (به خصوص در نقاط گرم و مرطوب) برای هفته ها و ماهها فابلیت حیات خود را حفظ می کند، اما در اثر جوشاندن (به مدت 5 دقیقه) به طور کامل غیر فعال و غیر بیماریزا می شود. هپاتیت «آ» از طریق خوردن آب یا مواد غذایی آلوده گسترش می یابد. گسترش بیماری با شلوغی جمعیت، فقر بهداشتی و عدم دفع صحیح فاضلاب ارتباط دارد. در حال حاضر با بهتر شدن وضعیت بهداشتی جهان، بروز این بیماری در سراسر جهان رو به کاهش است. روشهای انتقال هپاتیت «آ» عبارتند از:
مصرف شیر، آب یا مواد غذایی آلوده خصوصا ماهی و صدف نپخته، گوشت خام، سالاد، میوه آلوده و بستنی.
دستها و ظروف آشپزخانه از منابع عفونت این ویروس هستند. مهم ترین راه انتقال و گسترش این بیماری عدم رعایت نکات بهداشتی می باشد. امکان ابتلاء به این ویروس از طریق تزریق خون یا فراورده های خونی بسیار نادر است.
این ویروس از طریق ادرار و مدفوع افراد مبتلا حتی قبل از بروز یرقان دفع می شود. لذا ممکن است قبل از تشخیص بیماری فرد، بیماری را به دیگران منتقل نماید. در مهدکودک ها و مدارس که بچه های آن هنوز اصول استفاده از توالت را یاد نگرفته اند، ابتلاء و انتقال این بیماری زیاد است.
در بعضی افراد ممکن است علامتی از بیماری وجود نداشته باشد در حالی که در بعضی دیگر بیماری به شدت پیشرفت می نماید. دوره نهفتگی این بیماری 6-2 هفته است و پس از این مدت علایم بیماری بروز می نماید. بی اشتهایی از نشانه های ابتدایی این بیماری است. سایر علایم عبارتند از: سردرد، تب، تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم، سوزش سردل و نفخ شکم، زرد شدن پوست و ملتحمه (سفیدی) چشم ها، رنگ ادرار تیره شده و مدفوع رنگ پریده (زرد کم رنگ) می شود. گاهی بیماری شدید نبوده و زردی بروز نمی کند. گاهی سردرد در بیماران آن قدر شدید است که با بیماری منژیت اشتباه می شود.
در صورت ابتلا به بیماری هپاتیت «آ» تا چه مدت امکان سرایت بیماری وجود دارد؟
دوره کمون بیماری هپاتیت «آ» بین 4 6 هفته است. از اواخر این دوره (یک تا دو فته قبل از بروز بیماری) تا یک هفته پس از بروز زردی امکان سرایت و انتقال بیماری وجود دارد.
آیا کودک مبتلا به هپاتیت «آ» می تواند به مدرسه برود؟
خیر. بر حسب نظر پزشک، کودک بایستی به مدت 2 تا 3 هفته از رفتن به مدرسه خودداری کند تا امکان انتقال بیماری به سایرین از بین برود. بعد از این مدت خطر انتقال بیماری به همکلاسی ها بسیار کم است.
آیا ابتلای مادران حامله به هپاتیت «آ» برای جنین خطری به همراه دارد؟
در اکثر موارد ابتلا به هپاتیت «آ» بر روی جنین مادر حامله تاثیری ندارد. در موارد بسیار کمی ممکن است موجب سقط یا زایمان زودرس شود. زنان حامله ای که با بیمار مبتلا به هپاتیت «آ» تماس نزدیک داشته اند و احتمال انتقال بیماری به آنها وجود دارد باید ( با نظر پزشک) گاماگلوبولین دریافت کنند و اگر مادری در 2 هفته اول پس از زایمان دچار بیماری شود باید به نوزاد وی گاماگلوبولین تجویز شود.
آیا ممکن است یک نفر چندین مرتبه به هپاتیت «آ» مبلا شود؟
یر. همانند اکثر عفونت های ویروسی، کسی که یکبار به هپاتیت «آ» مبتلا شود، در برابر این ویروس مصون شده و دیگر دچار بیماری نخواهد شد. علت آن، این است که دستگاه ایمنی بدن ویروس را شناخته و مواد اختصاصی ضد آن (به اصطلاح پادتن) را تولید کرده است و به محض ورود مجدد ویروس به بدن، آن را از بین می برد.
تشخیص هپاتیت «آ»
این بیماری براساس علایم و نشانه های بیماری و انجام آزمایش آنتی بادی ضد هپاتیت «آ» از نوع IgM (IgM Ab HAV) تشخیص داده می شود. باید توجه داشت که علل احتمالی دیگر، خصوصا هپاتیت نوع «بی» را باید با آزمایشات ساده خون رد کرد.
جه کسانی بیشتر در معرض ابتلاء به هپاتیت «آ» هستند؟
هر فردی می تواند به بیماری هپاتیت «آ» مبتلا شود. اما بعضی از افراد و یا شاغلین برخی از حرفه ها بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند:
- افرادی که در مناطق با شیوع بالای هپاتیت «آ» زندگی می کنند. (کشور ما از این مناطق می باشد).
- افرادی که به مناطق با شیوع بالای هپاتیت «آ»مسافرت می کنند.
- پرسنل نیروهای نظامی (به خصوص سربازان وظیفه).
- افرادی که در مهدکودک یا مراکز مراقب از افراد ناتوان کار می کنند.
- پرسنل بیمارستانها.
- معتادان به مواد مخدر تزریقی.
پیشگیری از هپاتیت «آ»
این بیماری از طریق ورود ویروس با خوردن مواد آلوده منتقل می شود. لذا اساس پیشگیری از بیماری، رعایت اصول بهداشتی است، این اصول عبارتند از:
- اجتناب از مصرف آب و غذاهای آلوده (جوشاندن آب به مدت یک دقیقه ویروس هپاتیت را غیرفعال می کند).
- شستشو و ضد عفونی کردن میوه ها و سبزیجات.
- رعایت دقیق بهداشت فردی و شستن دستها (بعد از اجابت مزاج و قبل از خوردن غذا).
- عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران نظیر حوله، مسواک، قاشق و …
- انجام واکسیناسیون در صورت مسافرت به مناطق آلوده.
- رعایت اصول بهداشتی در مراکزی که مسئولیت نگهداری از کودکان را برعهده دارند و همچنین مکانهای عمومی نظیر مدارس، رستوران ها و…
هپاتیت «آ» به وسیله واکسیناسیون قابل پیشگیری است. ایمنی حاصل از واکسیناسیون به مدت 10 سال ادامه می یابد. همه افراد نیاز به واکسن ندارند. بعضی از افراد ممکن است به علت تماس قبلی با عامل بیماری در بدنشان آنتی بادی علیه هپاتیت «آ» داشته باشند. لذا حتی در کشورهایی که بیماری شایع است، واکسیناسیون عمومی توصیه نمی شود. ایجاد ایمنی کوتاه مدت با تزریق گاماگلوبولین برای افرادی که در تماس نزدیک با فرد مبتلا به هپاتیت «آ» هستند و یا به مناطق آلوده سفر می کنند توصیه می شود. این دارو با نظر پزشک و به صورت عضلانی تزریق می شود. زمان تزریق گاماگلوبولین حداکثر 2 هفته پس از تماس با فرد آلوده می باشد. تزریق گاماگلوبولین به خانواده نزدیک فرد مبتلا (خواهر، برادر، والدین، همسر و فرزندان) سبب جلوگیری از ابتلای افراد به هپاتیت «آ» می شود.
با توجه به ابتلای اکثر افراد کشور ما در دوران کودکی،در حال حاضر انجام واکسیناسیون ضد هپاتیت «آ» در برنامه کشوری وجود ندارد ولی تلقیح این واکسن به مبتلایان به انواع دیگر هپاتیت (بی و سی) مفید است.
بهترین درمان جهت بیماری هپاتیت «آ»، استراحت، تغذیهمناسب و مصرف مایعات کافی است. استراحت و اجتناب از فعالیت جسمی شدید در طول مرحله حاد بیماری و زمان بروز یرقان اهمیت دارد. با توجه به بی اشتهایی بیمار بهتر است وعده های غذایی به فواصل کوتاه و با حجم کم مصرف شود. هضم غذای سبک، آسانتر است البته این به آن معنی نیست که چربی از غذای بیمار کاملا حذف شود بلکه به دلیل عدم تحمل غذا و تشدید تهوع و استفراغ، لازم است مصرف غذاهای چرب و سرخ کرده کاهش یابد و روزانه 1 تا 2 کمپوت میوه سرد خورده شود. در زمان بروز زردی ممکن است خارش شدیدی نیز ایجاد شود. جهت رفع این مشکل می توان از لباسهای سبک، لطیف و آزاد استفاده نمود. در صورت ضرورت، پزشک اقدام به تجویز دارو می نماید.
اخیرا از داروی اورزوداکسی کولیک اسید (Ursodeoxycholic acid) در کنترل علایم بیماری، کاهش مدت بیماری و شدت علایم استفاده می شود. مصرف آن طبق دستور پزشک است.
آیا بیماران هپاتیت «آ» نیاز به بستری در بیمارستان دارند؟
در اغلب موارد خیر. فقط در صورت شدت یافتن بیماری و اختلال شدید در آزمون های خونی و یا عدم تحمل به غذا و تهوع و استفراغ شدید که سبب کم آبی بدن بیمار شود، بیمار را باید بستری نمود.
عاقبت هپاتیت «آ» چیست؟
این بیماری در اکثر موارد بدون علامت بوده و در سایر موارد نیز طی چند روز تا چند هفته، خودبخود و به طور کامل بهبود می یابد و هیچ عارضه خاصی بر جای نمی ماند. اما از هر 1000 نفری که به این بیماری مبتلا می شوند، یک نفر دچار بیماری شدید می شود که نیاز به بستری در بیمارستان و مراقبتهای شدید پیدا می کند. هپاتیت «آ» موجب تخریب کبد و ایجاد بیماری شدید کبدی (سیروز) نمی شود.
نویسنده : دکتر علیرضا خدامی
کلمات کلیدی : کم خونی ، هموگلبین ، گلبول قرمز ، کم خونی شدید ، جریان خون ، فقر آهن ، کمبود ویتامین B12 ، کمبود فولیک اسید ، آنمی ،cbc، علت کم خونی ، گلوسیت
دسترسی به سایر مقالات : آزمایش قند خون ، اوره ، اسید اوریک خون ، کراتینین ، چربی های خون ، تست های کبدی ،شمارش کامل گلبول های خونی ، شمارش پلاکت ، آزمایشات کم خونی فقر آهن ،تست های انعقادی